Promieniujący ból kręgosłupa – co oznacza i jak go leczyć?

Ból kręgosłupa w odcinku lędźwiowym może promieniować do pośladka oraz nóg, natomiast ból odcinka szyjnego kręgosłupa do barku, ramienia lub całej ręki. Co jest przyczyną tych promieniujących bóli i jak je leczyć? Szczegółowo wyjaśniamy w artykule.

Ból promieniujący i jego przyczyny

Ból, który określamy jako promieniujący, wynika z ucisku na nerwy i ich podrażnienia lub uszkodzenia. Wewnątrz kręgosłupa znajdują się korzenie nerwowe (rdzeniowe), które wychodzą przez otwory międzykręgowe i splatają się ze sobą. W efekcie, w odcinku górnym (szyjnym) kręgosłupa człowiek posiada splot ramienny, a w dolnym – splot lędźwiowo-krzyżowy.

Korzenie nerwowe występują w parach (po lewej i prawej stronie kręgosłupa), a każda z tych par została przez naukowców sklasyfikowana i posiada swój numer – taki sam, jak numer kręgu, przy którym się znajduje. Wyróżniamy:

• nerwy szyjne – od C1 do C8 (8 par)
• nerwy piersiowe – od Th1 do Th12 (12 par)
• nerwy lędźwiowe – od L1 do L5 (5 par)
• nerwy krzyżowe – od S1 do S5 (5 par)
• nerwy guziczne – Co1 (1 para)

Rozmieszczenie poszczególnych nerwów rdzeniowych zostało zaznaczone na poniższej grafice:

Przebieg nerwów rdzeniowych w ciele człowieka

Jeśli któryś z nerwów jest uciskany, to do mózgu wysyłana jest informacja o bólu. Ucisk na nerwy rdzeniowe najczęściej powodowany jest przez zdegenerowane krążki międzykręgowe, potocznie nazywane dyskami. W wyniku urazów, przeciążeń lub zwyrodnień dochodzi do uszkodzeń krążków międzykręgowych, co skutkuje podrażnieniem nerwów i bólem promieniującym wzdłuż dróg nerwowych.

Ból kręgosłupa promieniujący do nóg

Ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg najczęściej spowodowany jest rwą kulszową. Przyczyną tej dolegliwości (potocznie określanej atakiem korzonków nerwowych) jest ucisk na nerw kulszowy, składający się z nerwów rdzeniowych L4, L5 i S1. Przebieg poszczególnych nerwów można sprawdzić na grafice, którą umieściliśmy na początku artykułu. Warto wiedzieć, że ucisk nie musi być bezpośrednio wywierany na nerw kulszowy. Częściej wynika z ucisku na korzenie, które ten nerw tworzą, a informacja o bólu przekazywana jest do nerwu głównego.

Nerwy rdzeniowe tworzące nerw kulszowy

Do rwy kulszowej dochodzi przede wszystkim w wyniku dyskopatii kręgosłupa (a dokładniej – przepukliny dysku). Rwa kulszowa i ból promieniujący może także wynikać z podrażnień nerwów w przebiegu niektórych chorób zakaźnych lub lokalnego stanu zapalnego. Cechą charakterystyczną rwy kulszowej – oprócz bólu promieniującego od odcinka lędźwiowego kręgosłupa do tylnej części uda, łydki i stopy – jest silny skurcz mięśni prowadzący do wykrzywienia tułowia

Podobną dolegliwością jest rwa udowa. W tym przypadku również mamy do czynienia z bólem kręgosłupa promieniującym do nóg, ale inne jest umiejscowienie bólu. W przebiegu rwy udowej ból pojawia się przede wszystkim w przedniej części uda, a także w łydce i stopie. Ból ten spowodowany jest uciskiem na nerw udowy, który składa się z nerwów rdzeniowych lędźwiowych L2, L3, L4 (czasem klasyfikuje się do niego również korzeń nerwowy L1 lub L5, w zależności od anatomii).

Przyczyną bólu promieniującego od odcinka lędźwiowego kręgosłupa do nóg może być także stenoza lędźwiowa – zwężenie kanału kręgowego w tej części ciała. W wyniku zmian zwyrodnieniowych może dochodzić do ucisku i zwężenia kanału, co z kolei powoduje ucisk na rdzeń kręgowy lub poszczególne korzenie nerwowe. Ból, którego przyczyną jest stenoza lędźwiowa, promieniuje od odcinka lędźwiowego kręgosłupa do nóg. Jak odróżnić go od bólu towarzyszącego rwie kulszowej? Przede wszystkim ból wywołany stenozą lędźwiową nasila się podczas stania i chodzenia, natomiast ustępuje podczas przyjęcia pozycji siedzącej z tułowiem pochylonym do przodu.

Ponadto ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg może być związany ze stanem zapalnym stawów, przede wszystkim stawu krzyżowo-biodrowego. Zapalenie tego stawu może dawać objawy podobne do rwy kulszowej, dlatego diagnostykę powinien przeprowadzić specjalista na podstawie szczegółowego wywiadu i badań obrazowych.

Ból kręgosłupa promieniujący do pośladka

Za unerwienie pośladków odpowiadają: nerw pośladkowy górny (korzenie nerwowe L4, L5, S1) oraz nerw pośladkowy dolny (korzenie nerwowe L5, S1, S2). Tym samym wszystkie wskazane przez nas dolegliwości, które powodują ból promieniujący do nóg, mogą wywołać również ból promieniujący do pośladka. Dla przypomnienia – jest to rwa kulszowa, stenoza lędźwiowa, zapalenie stawu krzyżowo-biodrowego, a czasem także rwa udowa.

Istnieją jeszcze inne dolegliwości objawiające się bólem kręgosłupa lędźwiowego promieniującym do pośladka. Zaliczamy do nich przede wszystkim entezopatie, czyli zmiany chorobowe, obejmujące miejsca, w których przyczepy ścięgien łączą się z kośćmi. Zmiany te mają charakter przeciążeniowo-zwyrodnieniowy.

Najczęściej występującymi entezopatiami, powodującymi ból w lędźwiach promieniujący do pośladka, są te, które obejmują więzadła miednicy (zwłaszcza więzadła biodrowo-lędźwiowe) oraz mięsień czworoboczny lędźwi w miejscu przyczepu do biodra. Tego typu bóle można zdiagnozować w badaniu palpacyjnym – uciśnięcie odpowiednich więzadeł powoduje znaczne nasilenie bólu.

Entezopatie można zaliczyć do zespołów rzekomokorzeniowych, czyli dolegliwości, które wywołują ból bardzo podobny do zespołów korzeniowych, np. rwy kulszowej. Zespoły rzekomokorzeniowe wywodzą się z więzadeł (o których już wspomnieliśmy), ścięgien oraz mięśni (podrażnienie mięśnia pośladkowego wielkiego, czworobocznego lędźwi i innych). Dobrą wiadomością jest to, że bóle rzekomokorzeniowe nie są związane z uszkodzeniem układu nerwowego. Niestety zdarza się, że zespoły rzekomokorzeniowe występują wraz z zespołami korzeniowymi, więc nie można ich lekceważyć i należy jak najszybciej udać się do specjalisty.

Ból promieniujący mogą także wywoływać punkty spustowe (z ang. trigger points). Są one wyczuwalne jako niewielkie zgrubienia lub guzki mięśniowe, a wynikają przede wszystkim z przeciążenia mięśni lub urazów.

Punkty spustowe – zgrubienia powodujące ból

Punkty spustowe mogą powodować ból przypominający nawet rwę kulszową, chociaż ich bolesność zazwyczaj narasta – ból o dużym natężeniu nie pojawia się nagle, jak ma to miejsce w dolegliwościach obejmujących nerwy. W okolicy pośladka punkty spustowe najczęściej zlokalizowane są w mięśniu pośladkowym średnim i mięśniu gruszkowatym. Ból promieniujący od lędźwi mogą także wywoływać punkty położone nad pośladkami.

Ból kręgosłupa szyjnego promieniujący do barku

Ostatnim obszarem ciała, w którym najczęściej odczuwamy ból promieniujący, jest szyja (kark), bark oraz ręka. Jakie są przyczyny tych dolegliwości? Ból kręgosłupa szyjnego promieniujący do barku również bardzo często wynika z ucisku na korzenie nerwowe. Mowa wtedy o tzw. rwie barkowej albo ramiennej. Obejmuje ona korzenie nerwowe od C4 do Th1 i jest wynikiem uszkodzenia struktur kręgosłupa głównie na skutek dyskopatii, choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa lub zwyrodnienia krążka międzykręgowego.

Kolorem żółtym zaznaczone korzenie nerwowe tworzące splot ramienny (barkowy)

W pierwszym stopniu zaawansowania rwa barkowa objawia się przede wszystkim bólem promieniującym od szyi do barku i ramienia. Później mogą towarzyszyć jej również parestezje (zwłaszcza drętwienie, mrowienie) oraz niedowłady, które obejmują dłoń oraz poszczególne palce.

Nerwobóle promieniujące od szyi do barku mogą wynikać z ucisku/podrażnienia pojedynczych korzeni nerwowych, ale także całego splotu barkowego.

Inną przyczyną pojawienia się ból promieniującego od szyi mogą być zmiany zwyrodnieniowo-zapalne, które obejmują stawy barkowe i okoliczne tkanki. Z kolei punkty spustowe, znajdujące się w okolicach karku, najczęściej wywołują ból promieniujący do głowy lub twarzy, a nie do barku i ramienia.

Jak leczyć bóle promieniujące od kręgosłupa?

Jeśli odczuwasz bóle promieniujące od kręgosłupa, to jak najszybciej udaj się do lekarza. Kluczowe jest zdiagnozowanie przyczyn bólu i podjęcie leczenia, które zniweluje ucisk czy podrażnienie nerwów. Nieleczone nerwobóle mogą skutkować trwałym uszkodzeniem nerwów, co objawia się niedowładem lub nawet paraliżem.

Do którego lekarza udać się, gdy pojawia się ból promieniujący? Poinformuje Cię o tym lekarz pierwszego kontaktu i najpewniej zaleci wizytę u neurologa, ortopedy lub lekarza rehabilitacji medycznej.

Leczenie zespołów korzeniowych i rzekomokorzeniowych jest dosyć skomplikowane i obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i zabiegi fizykalne. Wśród zabiegów fizykalnych, polecanych przy dolegliwościach bólowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, wymienia się prądy diadynamiczne, interferencyjne i prądy TENS, laseroterapię, magnetoterapię, ultradźwięki oraz termoterapię.

Fizjoterapeuci lub rehabilitanci często łączą tego typu zabiegi z ćwiczeniami fizycznymi, czyli kinezyterapią. Coraz większą popularność zdobywa metoda McKenziego, polecana m.in. przy rwie kulszowej. Oficjalna nazwa tej terapii brzmi Mechaniczna Diagnoza i Terapia (Mechanical Diagnosis and Therapy), ale najczęściej łączy się ją z nazwiskiem twórcy, którym był Robin McKenzie. Na metodę McKenziego składają się zarówno ćwiczenia wykonywane pod okiem terapeuty, jak i ćwiczenia domowe.

W przypadku zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych konieczne może być leczenie operacyjne, ale zawsze jest ono traktowane jako ostateczność, czyli zalecane wtedy, gdy inne metody nie przynoszą efektów.

Wibroterapia w leczeniu i profilaktyce nerwobólów

Jedną z fizykalnych metod leczenia bólu pochodzącego od kręgosłupa jest wibroterapia. Bodźcem leczniczym są w tym przypadku wibracje (fale mechaniczne), które docierają m.in. do nerwów, a ponieważ są silniejsze niż impulsy bólowe, to blokują wysyłanie informacji o bólu. Działanie to opisuje tzw. bramkowa teoria bólu (z ang. gate control theory).

Wibroterapia działa nie tylko przeciwbólowo, ale także zmniejsza napięcie mięśniowe oraz wzmacnia mięśnie. Szczególnie ważne jest wzmocnienie tzw. gorsetu mięśniowego, który odpowiada za stabilizację kręgosłupa. Przyczyną wielu zmian zwyrodnieniowych są przeciążenia oraz osłabienie gorsetu mięśniowego. Równie ważnym efektem zabiegów wibroterapii jest przyspieszenie krążenia krwi i limfy, co pozytywnie wpływa na procesy regeneracji.

W zależności od danej dolegliwości czy choroby, polecana jest wibroterapia miejscowa lub ogólna (całego ciała). Polskie urządzenie RAM Vitberg+ łączy obie te metody wibracji. Z urządzenia można korzystać w warunkach domowych, ale jak podkreślaliśmy wcześniej – w przypadku każdego bólu promieniującego od kręgosłupa należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Źródła:

1. Dobrogowski J, Zajączkowska R., Dutka J., Wordliczek J., Patofizjologia i klasyfikacja bólu, Pol. Przegl. Neurol 2011;7(1):20-30.
2. Sipko T., Janicki K., Barczyk K., Demczuk-Włodarczyk E., Objawy rzekomokorzeniowe u pacjentów z chorobą dyskową kręgosłupa lędźwiowego, Ortopedia, traumatologia, rehabilitacja 2006; 6(6); Vol. 8, 663-671.
3. Krawczyk-Wasielewska A., Skuteczność wybranych algorytmów postępowania fizjoterapeutycznego w leczeniu objawowym przewlekłych zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa z promieniowaniem do kończyny dolnej (rozprawa doktorska, 2013) https://www.wbc.poznan.pl/publication/400276 [dostęp 21.11.19]
4. Mrozek P. (2010), Ocena wyników leczenia dolegliwości bólowych kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym masażem wibroakustycznym, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Źródło tekstu: https://www.wibroterapia.com/promieniujacy-bol-kregoslupa-co-oznacza-i-jak-go-leczyc/